Krzewiciel naszej wiary

Wiele starych kościołów nosi jego imię. Jest patronem Polski i wydaje się, że dobrze go tu znamy. Czy rzeczywiście?

Święty Wojciech Sławnikowic, patron Polski, pochodził z wybitnego rodu czeskiego Sławnikowiców, bliskiego tronu i zaangażowanego w polityczne rozgrywki swej epoki na najwyższym szczeblu. W Polsce otrzymał historyczną misję, podczas której zginął. „Święty (…) męczennik, płonąc ogniem miłości i pragnieniem głoszenia wiary, skoro spostrzegł, że już nieco rozkrzewiła się w Polsce wiara i wzrósł Kościół święty, bez trwogi udał się do Prus i tam męczeństwem dopełnił swego zawodu”. Takimi słowami streścił misję i śmierć św. Wojciecha pierwszy kronikarz polski Gall Anonim. Relacja to bardzo oszczędna jak na to, że św. Wojciech był znaczącą postacią w Kościele końca X w.

SŁOWIAŃSKIE POCHODZENIE

O św. Wojciechu i jego męczeństwie wiemy jednak dużo z innych źródeł. Urodził się on około 956 r. jako Vojtech, syn księcia Slavnika i Střezislavy w czeskich Libicach. Miejscowość ta rywalizowała wtedy jeszcze z Pragą jako centrum państwa czeskiego, a Slavnik, skoligacony z cesarską dynastią Ottonów, był potężnym księciem. Wojciech miał pięciu braci, a także brata przyrodniego Radzima. Wojciech i Radzim wybrali kariery duchowne. W latach 970-980 Wojciech studiował w Magdeburgu u świętego Adalberta, arcybiskupa tego miasta. Podczas studiów w szkole Oktryka poznał nie tylko teologię i filozofię, lecz także łacinę, niemiecki i język Lutyków, plemienia Słowian połabskich.

W 981 r. Wojciech przyjął święcenia kapłańskie i wrócił do Czech. Po śmierci biskupa Dietmara w 983 r. został jego następcą na praskiej stolicy biskupiej. Gorliwość i bezkompromisowość Wojciecha w wypieraniu pozostałości pogaństwa doprowadziły do ostrego konfliktu z nieposłusznymi wiernymi, toteż około 989 r. wyjechał on do Rzymu, gdzie zrzekł się urzędu biskupa Pragi. Po krótkim pobycie w benedyktyńskim klasztorze na Monte Cassino wstąpił do klasztoru benedyktynów na rzymskim Awentynie. W 992 r., gdy zmarł jego następca na biskupstwie praskim Folkold, abp Moguncji Willigis skierował Wojciecha ponownie do Pragi.

RZEŹ SŁAWNIKOWICÓW

W latach siedemdziesiątych X w. bp Wojciech wziął udział w misji ewangelizacyjnej na Węgry zorganizowanej za sprawą cesarza Ottona I pod kierownictwem biskupa Prunwarta. Działalność misyjną prowadził Wojciech wśród bliskich etnicznie Słowaków, wówczas poddanych węgierskich, a wedle jednego ze źródeł miał ochrzcić następcę tronu węgierskiego Vajka, czyli późniejszego św. Stefana (Istvana). Ostro przeciwstawiał się też handlowi chrześcijańskimi niewolnikami sprzedawanymi do krajów muzułmańskich. W tym czasie doszło do krwawego konfliktu rodu Sławnikowiców z rodem Wrszowców. W 994 r. bp Wojciech udzielił kościelnego azylu niewiernej żonie jednego z wielmożów Wrszowców. Ci jednak wywlekli ją z kościoła i zamordowali, toteż Wojciech rzucił na nich klątwę. W odwecie, podczas oblężenia Libie, Wrszowcy, wsparci przez Bolesława Pobożnego z dynastii Przemyślidów, zamordowali czterech braci Wojciecha, a księstwo Sławnikowiców przeszło pod panowanie Przemyślidów.

Choć arcybiskup Moguncji nakazał mu powrót do diecezji praskiej, dzięki interwencji papieża Grzegorza V pozwolono mu podjąć się pracy misyjnej. Bp Wojciech ponownie opuścił Czechy, pielgrzymował do sanktuariów św. Marcina w Tours, opactwa Fleury i grobu św. Dionizego we Francji, a następnie przybył na dwór księcia polskiego Bolesława Chrobrego, gdzie przebywał najstarszy jego brat Sobiesław ocalały z rzezi Sławnikowiców w Libicach.

EWANGELIZACJA PRUSÓW

Choć urodził się jako Czech, Wojciech stał się jednym z patronów chrześcijańskiej Polski.

W 997 r. Wojciech podjął się misji ewangelizacyjnej wśród pogańskich Prusów. W okolicach Truso, czyli dzisiejszego Elbląga, stanął wraz z bratem Radzimem i prezbiterem Boguszą przed pruskim wiecem i oświadczył: „Z pochodzenia jestem Słowianinem. Nazywam się Adalbert, z powołania zakonnik; niegdyś wyświęcony na biskupa, teraz z obowiązku jestem waszym apostołem. Przyczyną naszej [tu] podróży jest wasze zbawienie, abyście – porzuciwszy głuche i nieme bałwany – uznali Stwórcę naszego, który jest jedynym Bogiem i poza którym nie ma innego boga; abyście, wierząc w imię Jego, mieli życie i zasłużyli na zażywanie w nagrodę niebiańskich rozkoszy w wiecznych przybytkach”. Tak opisał wystąpienie Wojciecha jego biograf Jan Kanapariusz w pracy Vita sancti Adalberti.

Kilka dni później misjonarze odpoczywali po Mszy Świętej odprawionej w świętym gaju Prusów koło grodu Cholin. Zostali tam napadnięci przez strażników pruskich, z których jeden, imieniem Sicco, zabił Wojciecha. Męczennikowi odcięto głowę i nadziano ją na pal. Wkrótce potem resztę ciała wykupił Bolesław Chrobry na wagę złota i rozkazał pochować w Gnieźnie.

ŚWIĘTE RELIKWIE

Po kanonizacji męczennika w 999 r., w następnym roku do jego grobu pielgrzymował cesarz Otton III. Podczas owego słynnego zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 r. cesarz włożył na głowę Chrobrego swój diadem cesarski, ofiarował mu relikwię gwoździa z krzyża Pańskiego i włócznię św. Maurycego, a w zamian otrzymał relikwię ramienia świętego męczennika. W czasie wizyty cesarza w Gnieźnie założono tam metropolię arcybiskupią, której Wojciech został patronem, a jego brat Radzim pierwszym biskupem.

Po koronacji św. Stefana w 1001 r. miejscem kultu Wojciecha stała się też bazylika w Ostrzyhomiu (Estergom), siedziba prymasa Węgier. Podczas czeskiego najazdu na Polskę w 1038 r. szczątki świętego męczennika zostały wywiezione do Pragi i umieszczone w katedrze św. Wita. Choć urodził się jako Czech, Wojciech stał się jednym z patronów chrześcijańskiej Polski.

Wojciech Roszkowski
profesor teologii