Cesarzowa Adelajda

Wojciech Roszkowski
profesor historii

Władza i bogactwo zawsze kusiły szaleńców rządnych panowania nad światem. Najbardziej przeszkadzali im spolegliwi władcy wyznający Chrystusa, którzy troszczyli się o swych poddanych.

We wczesnym średniowieczu kobiety z domów panujących odegrały dużą rolę w rozwoju chrześcijaństwa w Europie. Wśród nich jest księżniczka burgundzka Klotylda (Chrodhilda), która w 496 r. doprowadziła do chrztu swego męża Chlodwiga, króla Franków. Księżniczka frankijska Ingunda nawróciła na katolicyzm swego męża Hermengilda, ariańskiego króla wizygockiej Hiszpanii. Córki króla wschodniej Anglii – Edeldreda (Audrey), królowa Kentu Seksbur- ga, Edelburga, Setryda i Withburga – w dużej mierze przyczyniły się do ewangelizacji Anglii w VII w., podobnie jak Hilda, córka króla Northumbrii z północnej części kraju. Czeska księżniczka Ludmiła, o której była już mowa, oddała życie za wiarę.

PIĘKNA MĄDRA I POBOŻNA

Niezwykłą kobietą była też św. Adelajda (Adelheid) urodzona w 931 r. jako córka Rudolfa II, króla Burgundii, i Berty Szwabskiej. Jej historia jest pełna zwrotów akcji. W wieku sześciu lat została zaręczona z przyszłym królem włoskim Lotarem II, starszym od niej zaledwie o cztery lata, w wyniku ugody między Rudolfem a ojcem Lotara Hugonem. W 947 r. małżeństwo to doszło do skutku i było dość szczęśliwe, a jego owocem była Emma, przyszła matka króla Francji Ludwika V.

Niestety już w 950 r. Lotar został otruty za sprawą ambitnego i potężnego margrabiego Ivrei Berengara. Nakłaniał on Adelajdę, by poślubiła jego syna Adalberta, co pozwoliłoby im objąć władzę we Włoszech.

Dziewiętnastoletnia Adelajda odmówiła, prawdopodobnie domyślając się, kto stał za śmiercią jej męża. Próbowała uciec spod władzy Berengara, ale została schwytana, a potem nie tylko poniżana przez jego żonę, lecz także bita i zmuszana do posłuszeństwa. Dzięki pomocy swego kapelana Warinusa zdołała jednak wydrążyć otwór w murze i uciekła do papieskiego zamku w Canossie. Berengar ścigał ją ze swymi wojskami i obiegł Canossę. Adelajda wezwała wtedy na pomoc niemieckiego króla Ottona I, sugerując, że mogłaby zostać jego żoną. Owdowiały niedawno Otto I przybył na miejsce, pokonał Berengara, a gdy poznał osobiście piękną, mądrą i pobożną dziewczynę, nie wahał się długo. W 951 r. doszło do ślubu obojga w Pawii, gdzie Otto koronował się na króla Lombardii.

RÓWNOPRAWNA WŁADCZYNI

Oboje władcy wydawali się siebie godni. Starszy o 19 lat od żony Otto był człowiekiem wielce pobożnym i jak na swoje czasy wykształconym, Adelajda zaś – kobietą nie tylko piękną, lecz także głęboko wierzącą i mądrą. Ich małżeństwo było bardzo udane. Dochowali się czwórki dzieci.

W 960 r. król Włoch Berengar ponownie zagroził władzy niesławnej pamięci papieża Jana XII. Papież wezwał Ottona na pomoc, a w nagrodę za odparcie najazdu Berengara koronował Ottona na cesarza w 962 r. Adelajda została więc cesarzową. Co więcej, Otto nazywał ją consors imperii, czyli równoprawną władczynią, z którą omawiał większość spraw państwa. Oprócz tego wspierała ubogich i zajmowała się fundowaniem klasztorów, m.in. w Peterlingen, Pawii, Selz w Austrii czy Payerne w Szwajcarii.

Jan XII niedługo pozostał lojalny wobec cesarza, tworząc na terenie Włoch konkurencyjny sojusz, toteż w listopadzie 963 r. Otto zwołał synod w Rzymie i usunął Jana XII, który ponadto gorszył otoczenie haniebnymi obyczajami. Cesarz musiał jeszcze dwukrotnie interweniować w Rzymie, porządkując skompromitowany urząd papieski. Umocnił w ten sposób prymat cesarza nad papiestwem, co w tej sytuacji było zbawienne, lecz groziło poważnymi konsekwencjami na przyszłość.

Wiara i modlitwa pomagały jej podejmować
najtrudniejsze decyzje polityczne.

Po śmierci Ottona Adelajda przygarnęła na wychowanie dwie córki swego wroga i stała się dla nich prawdziwą matką. Brała też udział w misji św. Adalberta do Słowian na wyspie Rugia.

ROZMODLONA I ROZWAŻNA

Gdy w 973 r. Otto I zmarł, Adelajda praktycznie współrządziła cesarstwem aż do momentu, gdy jej synowa Teofano, żona Ottona II, nastawiła go przeciw matce, co zmusiło ją w 978 r. do opuszczenia dworu. Osiadła przejściowo na dworze drugiego syna, króla Bur- gundii Konrada, gdzie opiekowała się klasztorami. Nawiązała bliskie kontakty ze słynnym opactwem w Cluny. Konrad doprowadził do przejściowego pojednania Ottona i Teofano z Adelajdą, ale Otto II zmarł przedwcześnie w 983 r., pozostawiając jako następcę dwuletniego syna Ottona III. W sporach o regencję ustąpiła synowej, a kiedy i ona zmarła w 991 r., Adelajda została jedyną opiekunką wnuka.

Okazała się wówczas kobietą inteligentną i roztropną, podejmując wiele właściwych decyzji kadrowych i organizacyjnych wzmacniających państwo. Finansowała instytucje kościelne, a także hojnie wspierała biednych, przez co zyskała wdzięczność i popularność wśród ludu. To jej zawdzięczał Otto III chrześcijańskie podejście do władzy. Kiedy objął w 994 r. samodzielne rządy, Adelajda usunęła się do klasztoru w Seltz, gdzie zmarła w 999 r.

Adelajda była osobą głębokiej wiary. Często doświadczała śmierci bliskich, a także porażek i upokorzeń, a mimo to zawsze zachowywała wewnętrzny pokój. Jeszcze za życia uważano ją za świętą i nazywano, nie bez powodu, „naj- pobożniejszą i najłaskawszą”. Wiara i modlitwa pomagały jej podejmować najtrudniejsze decyzje polityczne. Wkrótce po śmierci do jej grobu wędrowało wielu pielgrzymów. Zaczęto też notować liczne cuda przez jej wstawiennictwo. Orędownikiem wyniesienia Adelajdy na ołtarze był opat Cluny św. Odylon, który też napisał jej życiorys, stwierdzając, że Adelajda była „pewna w wierze i pewna w nadziei”. Dlatego w 1097 r. papież Urban II dokonał uroczystej kanonizacji cesarzowej.