Poświęcona Bogu

Poświęcona Bogu

Ks. Janusz Lekan

Co się działo z Maryją z Nazaretu do czasu Jej zaślubin z Józefem? Czy można coś na ten temat powiedzieć, jeśli Ewangelie o tym milczą?

Niewątpliwie celebracja wspomnienia Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny w świątyni jest upamiętnieniem konkretnego epizodu z Jej życia. Jednocześnie zamyka w sobie cały okres od Jej narodzenia do zaślubin z Józefem i do zwiastowania. Zamysłem Kościoła jest napełnienie choć trochę treścią tej ciszy, która okrywa pierwszy okres życia Maryi. Ponieważ Ewangelie milczą na ten temat, trzeba było się odwołać do Protoewangelii Jakuba. Mimo że jest to tekst apokryficzny, to jednak pozwala też zrozumieć różnice, jakie istniały w różnych tradycjach kościelnych odnośnie do tego epizodu z życia Maryi.

Historia wspomnienia liturgicznego

Przyjmuje się, że jego początek miał miejsce w Jerozolimie. Pierwszy dokument mówi o poświęceniu 21 listopada 543 r. nowego kościoła ku czci Matki Bożej, zbudowanego w pobliżu dawnej świątyni jerozolimskiej. Niestety, kościół ten został zburzony przez Persów w 614 r., a obfitość materiałów posłużyła potem do zbudowania meczetu, który do tej pory stoi na terenie zburzonej świątyni. Położenie tego kościoła nie było przypadkowe. Zbudowano go obok świątyni jerozolimskiej, gdzie – jak uważano – Maryja przebywała w okresie swojego dzieciństwa. Być może zburzenie tego kościoła spowodowało, że święto Ofiarowania Maryi nie stało się bardziej powszechne. Jako oddzielne święto liturgiczne Ofiarowanie Maryi w świątyni szybko rozprzestrzeniło się na Wschodzie w VIII wieku, na Zachodzie zaś – celebrowane od IX wieku w klasztorach Italii – powszechne stało się od XIV wieku, kiedy to papież Grzegorz XI zatwierdził formularz Mszy św. Z kolei papież Sykstus IV w 1472 r. rozszerzył święto na cały Kościół katolicki. Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II zredukowała święto do zwykłego wspomnienia ze wspólnym oficjum o Matce Bożej. O tym święcie wspomina papież Paweł VI w adhortacji Marialis cultus.

Źródła apokryficzne

Apokryfy są tekstami nawiązującymi w swojej tematyce do postaci i wydarzeń ewangelicznych, ale nie są zatwierdzone przez Kościół jako teksty natchnione. Są jakby odpowiedzią na pytania, które rodziły się przy lekturze Ewangelii. Podają często informacje, które wcale nie muszą być wymyślone, tak jak tekst apokryfu Protoewangelii Jakuba w temacie ofiarowania Maryi w świątyni. Treść ta została zaakceptowana bez trudności przez ówczesnych czytelników. Znany był bowiem zwyczaj żydowski wychowywania dziewcząt w świątyni, gdzie uczestniczyły w tamtejszym życiu. Protoewangelia Jakuba opisuje ofiarowanie Maryi w świątyni w następujący sposób:

Wierni i cały Kościół są zaproszeni
do naśladowania tego wysiłku,
który zrealizowała Maryja, jeśli pragną
mieć udział w narodzeniu Jej Syna.

„W końcu dziecię osiągnęło wiek trzech lat, i rzekł Joachim: «Zawołajmy córki Hebrajczyków, które są bez zmazy, i niech każda z nich weźmie kaganek; niech kaganki będą zapalone, by nie zwróciła się wstecz, i serce jej nie zostało uwięzione daleko od świątyni Pańskiej*. I uczyniły tak, aż doszły do świątyni Pańskiej. I przyjął je kapłan, i ucałowawszy pobłogosławił ją i rzekł: «Pan Bóg wywyższy twe imię pośród wszystkich narodów. Na tobie w dniach ostatecznych ukaże Pan zbawienie synom Izraela*. Posadził ją na trzecim stopniu ołtarza, i Pan zesłał na nią łaskę, i zatańczyła na swych nóżkach, i ukochał ją cały dom Izraela.

I rodzice jej odeszli podziwiając, chwaląc i sławiąc Pana Boga wszechwładnego za to, że nie zwróciła się przeciw nim. A Maryja przebywała w świątyni Pańskiej i żyła jak gołąbka, i otrzymywała pokarm z rąk anioła” (tłum. ks. Marek Starowieyski).

Rzeczywistość religijna

W liturgicznej celebracji tego święta nie chodzi o weryfikowanie ludzkiej historii, chodzi o wydobywanie jego znaczenia religijnego i teologicznego. Jest to wydarzenie symbol, pod którym kryje się głębsza prawda – prawda o całkowitym poświęceniu się Maryi Bogu od pierwszych chwil Jej zaistnienia. Praktycznie od zawsze Kościół czcił najwyższą świętość Dziewicy z Nazaretu. Bardzo szybko pobożność chrześcijańska pochyliła się nad tajemniczym przygotowaniem Maryi do realizacji zadania, które Bóg zamierzał Jej powierzyć. Być może rezerwa pobożności zachodniej do tego święta wynika stąd, że jego teologiczna treść została w pełni zawarta w święcie Niepokalanego Poczęcia. Kościół na Wschodzie natomiast obdarzył święto z 21 listopada tymi samymi wartościami, które Kościół zachodni zobaczył w święcie z 8 grudnia. To pozwala zobaczyć komplementarność obu tradycji.

Przygotowanie do powołania

Moment ofiarowania w świątyni i lata do zaślubin z Józefem trzeba rozważyć jako czas przygotowywania Maryi do Jej wyjątkowego powołania – Matki Zbawiciela. Ojcowie Kościoła i teksty liturgiczne podkreślają duchowe dojrzewanie Maryi od Jej wczesnego dzieciństwa, odwołują się do Jej wolnego oddzielenia się od swoich rodziców i do religijnego wychowania, jakie otrzymała w służbie Panu. W tym aktywnym zdobywaniu wiedzy, pod natchnieniem Ducha Świętego, widzą wzrastanie w łasce i duchowy osobisty wysiłek. Jan Damasceński w swojej pierwszej homilii o Zaśnięciu opisuje ten czas następująco: „Potem poświęciła się świątyni Pańskiej. Tam żyła, pokazując zapał i zachowanie wielce godne i nienaganne bardziej od innych, oddzielając się od relacji ze wszystkimi frywolnymi mężczyznami i kobietami” (PG 96,708).

Ta wizja przygotowania zostaje również wyrażona przez liturgię, która umieściła to święto w pobliżu Adwentu: wierni i cały Kościół są zaproszeni do naśladowania tego wysiłku, który zrealizowała Maryja, jeśli pragną mieć udział w narodzeniu Jej Syna. Ponadto ten model był używany przez wychowawców jako wzór przygotowania do życia w wypełnianiu powołania religijnego. Widziano w nim doskonały wzór wyrzeczenia się świata w zakonnym czy kapłańskim poświęceniu: mieć takie dyspozycje, jakie miała Maryja, ofiarowując się Bogu w świątyni.

Maryja-świątynia Boga

Święto Ofiarowania potwierdza chwałę Maryi, czyli to, że jest Ona nową i prawdziwą świątynią Pana. Przez wcielenie w Niej Słowa odwiecznego stała się w sposób wyjątkowy świątynią Boga. Dawna świątynia Izraela była w mniejszym stopniu miejscem zamieszkania Boga. W tekstach patrystycznych i liturgicznych Maryja stała się tym, co było najświętszym miejscem w dawnej świątyni – Święte Świętych. Teksty te potwierdzają, że w ten sposób w Maryi realizują się wszystkie figury związane ze świątynią: brama wschodnia zamknięta jest godłem Jej dziewictwa; Święte Świętych i skarby tam przechowywane są symbolami Jej świętości i Jej głębokiej bliskiej relacji z Bogiem itd. To wyjaśnia, że trzy czytania ze Starego Testamentu tego święta w liturgii bizantyjskiej mają odniesienia do świątyni: Wj 40 – zbudowanie Namiotu Spotkania; 1 Krl 8,1-11 – przeniesienie arki i dedykowanie świątyni Salomona; Ez 43, 27 – 44,4 – wizja zamkniętej bramy, która otwiera się tylko na wejście Boga. Również czytanie z Mszy św. – Hbr 9,1-7 wspomina przystrojenie świątyni i Święte Świętych.

Maryja zrealizowała w sposób najwznioślejszy powołanie ludu Bożego. W Niej Izrael dał wierną odpowiedź na zobowiązanie przymierza. W Niej Kościół Chrystusa rodzi się i realizuje jako wspólnota poświęcona Bogu. Powyższe treści nie wyczerpują bogactwa pojęciowego zawartego w święcie (wspomnieniu) Ofiarowania Maryi w świątyni, lecz służą do zobrazowania jego stałej aktualności.